معرفت حسینی: بسته پیشنهادی درباره امام حسین (ع) و قیام عاشورا
محرم و صفر بهانه ی خوبی است برای افزودن بر معرفت مان نسبت به امام حسین(ع)، هدف قیام حسینی، شناخت یاران حسین بن علی(ع) و … . همه ی اینها راهی را باز می کند که عزاداری های ما نیز هرچه بیشتر رنگ و بوی حسینی بگیرد و عیارش بیشتر شود. اگرچه این هدف در حالت ایده آلش در «منبر» باید تأمین شود، لیکن مطالعه و کتاب مسیری است که جایگزینی ندارد. مطالعه موضوعاتی که بیشتر به آنها علاقه مندیم، خلوت شخصی و یافت هایی که در مسیر مطالعه نصیب مان می شود چیزی است که لذت مطالعه درباره قیام امام حسین ع و مسائل پیرامونی اش دوچندان می کند.
بسته پیشنهادی در ۴ بخش: اندیشه حسینی، مقاتل حسینی، اشعار حسینی و رمان و نثرادبی به طور اجمالی معرفی شده است. با توجه به تعدد عناوین و استفاده از منابع مختلف، معرفی کننده هر اثر را ذکر نکردیم. قطعاً هدف ما در این لیست جامعیت و معرفی همه آثار نبوده است، برای چنین هدفی باید به منابع دیگری رجوع کنید؛ علاوه بر آنکه قصد داریم تا در فرصتی دیگر به معرفی و بررسی اجمالی «مقاتل حسینی» در بخشی جداگانه بپردازیم.
با توجه به اینکه برخی از کتب در قسمت «اندیشه و مقاتل حسینی» تا حدودی اشتراک محتوایی وجود داشته است، برای دسته بندی در این قسمت چندان وسواس به خرج ندادیم.
معیار ما برای انتخاب این کتب غنای محتوایی اثر، آشنا بودن مؤلف و در دسترس بودن کتاب برای مخاطب بوده است تا معرفی کتاب با عدم دسترسی مخاطب به آن بی اثر نگردد.
لازم به ذکر است از چند روز پیش از آغاز ماه محرم بخش ویژه ای برای عرضه این کتب در فروشگاه کتابستان متروی شهدا اختصاص داده شده است که برای تهیه بیشتر این عناوین می توانید به آن مراجعه کنید.
امید است این لیست بهانه ای باشد تا مطالعات حسینی علاوه بر محرم و صفر در تمام طول سال ادامه پیدا کند.
اندیشه حسینی:
۱٫سلوک عاشورایی(۱۰ جلد)/ آیت الله مجتبی تهرانی
آیتالله مجتبی تهرانی از مراجع تقلید و از شاگردان مکتب فقهی، اصولی، فلسفی، اخلاقی و عرفانی امام خمینی(ره) است، از سال ۱۳۸۰ در سخنرانی ایام دهه اول محرم و دهه آخر ماه صفر خود، به تشریح ابعاد گوناگونی از قیام و انقلاب حضرت سیدالشهدا پرداخته است.
تا کنون چند دوره از مباحث «تحلیل قیام عاشورا» توسط آیتالله تهرانی مورد بررسی قرار گرفته است که تحت عنوان «سلوک عاشورایی؛ منزل اوّل: تعاون و همیاری، منزل دوم: امر به معروف و نهی از منکر، منزل سوم: هجرت و مجاهدت و منزل چهارم: دین و دینداری؛ منزل پنجم: استقامت و پایداری و منزل ششم: حقّ و باطل» انتشار یافته بود.
به تازگی جلد هفتم تا دهم مجموعه «سلوک عاشورایی» آیتالله مجتبی تهرانی توسط مؤسسه پژوهشی فرهنگی مصابیح‌‌الهدی، با عناوین «منزل هفتم: عزّت و ذلّت»، «منزل هشتم: غیرت دینی»، «منزل نهم: بینش و نگرش» و «منزل دهم: شرح خطبه منا» منتشر شد.
۲٫حماسه و عرفان/آیت الله جوادی آملی
همان طور که از نام این کتاب بر می آید، موضوع آن درباره عرفان، حماسه و ارتباط بین این دو مقوله است. اصل مطالب کتاب، برگرفته از سخنرانی های آیت الله جوادی آملی است که در محرم سال ۱۴۱۱ق (۱۳۶۸ش) انجام شده و پس از انجام تغییرات لازم و حذف و اضافات، بازبینی و تأیید نهایی ایشان به چاپ رسیده است.
«نقش حماسه و تأثیر ستم ستیزی در تعالی روح بشر، زمینه اشتیاق عارفان ناب را به شهادت فراهم کرده و مجاهد کوی حق را با عرفان اصیل آشنا می سازد و این، همان هماهنگی حماسه و عرفان است.»
«جهاد حقیقی بدون عرفان ناب نخواهد بود؛ چنانکه عرفان خالص بدون ایثار مال و جاه و نثار جان حاصل نخواهد شد. در وصف مجاهدان راستین، نشانه های عرفان مشهور است و در رسم عارفان واقعی، علامت های مجاهدت مشهود.»
مطالب این کتاب که با محوریت عاشورا و نهضت حسینی(ع) است، طی یک مقدمه و سه بخش ارائه شده است: هماهنگی آیین اسلام با فطرت، فضیلت حماسه و عرفان، عارفان حماسه ساز و حماسه سازان عارف.
۳٫وارثان عاشورا/صفائی حایری
نوشته مزبور مجموعه ای است از پنج مبحث در زمینه: اضطرار به دین و حجت، حق و شبهه، احیای امر، وارثان عاشورا، اصحاب اباعبدالله(ع). این کتاب حاصل سخنرانی های استاد در چند دهه محرم می باشد که به همت و قلم خود ایشان، رقم زده شده.
در مبحث اول نویسنده به بحث اضطرار به ولیّ و انتظار از ولیّ و انتظار برای ولیّ پرداخته است و با توجه به آیاتی از سوره آل عمران و فجر و تکاثر، از تمحیص و بلاء و فتنه و اشتغال به نعمت ها گفت و گو کرده.
در مبحث دوم به تحلیلی از حق و شبهه می پردازد، تا در برخورد با شبهه و فتنه و وسوسه و بدعت، همراه نور و هدایت و بینات و فرقان، بتوانیم مسلط و سالم و بهره مند باشیم.نویسنده می کوشد تا نشان دهد همراه این بینات و با دستیابی به یک میزان مشخص و فرقان حاکم و با توجه به بیان حضرت امیر در خطبه ۱۸۲ نهج البلاغه که از حق و هدف، طریق و راه، قائد و رهبر و آداب و فقه حرکت گفت و گو می کنند، چطور می توان از بند شبهه رهید و زمینه فتنه را از بین برد و یا ضعیف کرد و از انحراف ها و بدعت ها رها شد.
در مبحث سوم به این نکته پرداخته شده که احیای امر اهل بیت را چگونه و از کجا دنبال کنیم، تا از کسانی باشیم که به حیات قلبی رسیده باشیم، آن هم تا روزی که تمامی دل ها می میرند.در این نوشته با توجه به تمامی روایات احیاء امر، از عوامل احیاء و مراحل پنج گانه آن، سخن به میان آمده.
در مبحث چهارم که عنوان کتاب هم از همین بحث گرفته شده، مولف توضیح می دهد که میراث حسین(ع) که وارث آدم تا خاتم است، به کسانی خواهد رسید که از آگاهی و علم، عبودیت و تقوا، عبودیت و صلاح برخوردار باشند و این ها وارثان عاشورایند.
در مبحث پنجم به تحلیل و تطبیق و بررسی اوصاف و خصوصیات اصحاب اباعبدالله، پرداخته می شود؛ که چطور مسلم بن عقیل به استقامت و هانی بن عروه به حمیت و حمایت و حرّ به محاسبه و مقایسه و انتخاب و حرّیت و عبودیت و زهیر به نجات و فلاح و سرداری و قیس بن مسهر و عبدالله بن یقطر به مقام سقایت و رسالت و شهادت و هم چنین دیگر یاران به آن مقام وفا و ادب و فداکاری و فوز رسیدند.
۴٫عاشورا/صفائی حایری
در این کتاب با توجه به این نکته که زندگی صحنه پیکارها و میدان مبارزه هاست، به اشکال مختلف، انگیزه ها، هدف ها، نیازها و سدها و مانع های جهاد و مبارزه می پردازد. و در نهایت با بررسی تحلیل های مختلف در رابطه با قیام و حرکت امام حسین(ع)، نویسنده خود به تحلیلی از قیام اباعبدالله(ع) می پردازد.
عاشورا !
از این داستان خون تا به حال تحلیل هایی شده است. تحلیل هایی نه چندان نزدیک و همدم، بلکه در برابر و مخالف با هم. شهادت،شفاعت، امر به معروف، جلوگیری از ظلم، انقلاب و تشکیل حکومت.
کتاب «عاشورا» بر آن است تا فهم دورهای نزدیک و بزرگ های فشرده را برای ما آسان تر کند.
۵٫چهل حدیث از امام حسین ع/صفائی حایری
«…گاهی من می خواهم مقدمه ای را شکار کنم، می کوشم و موفق نمی شوم و گاهی هم بدون مقدمه، عنایت ها را همراه می بینی که بیدار می کنند و صدا می زنند و خود را بر تو آشکار می سازند و تو می بینی که این ها از تو نیست و به آگاهی، به اختیار و به اقدام تو، مرتبط نمی باشد، که عنایت او و رعایت اوست. از یک محرّمی به فکر بهره مندی بیشتر از کلمات اهل بیت افتادم و شروع و ختم سخن را با کلام آن ها همراه کردم. دوستان توصیه کردند، که روایات را مستقل منتشر کنیم و شروع کردند. و من پیشنهاد دادم که اربعینیاتی فراهم کنیم، دست به کار شدیم و در نتیجه این چهل حدیث از اباعبدالله الحسین(ع) فراهم آمد.»
۶٫حماسه حسینی/استاد مرتضی مطهری
حماسهٔ حسینی نام مجموعه کتاب دوجلدی (و سابقا سه جلدی) است از استاد مرتضی مطهری، مشتمل بر کلیهٔ سخنرانی‌ها و یادداشت‌های او پیرامون واقعهٔ کربلا و تحریفات تاریخی صورت گرفته در نقل آن. جلد اول مجموعهٔ دو جلدی شامل سخنرانی‌ها و جلد دوم شامل یادداشت‌های آقای مطهری است .این کتاب به چندین زبان ترجمه شده و تا کنون بیش از ۵۰ بار در ایران تجدید چاپ شده است.
استاد مرتضی مطهری در بخش تحریفات لفظی واقعه عاشورا، به شدت از محدث نوری و کتاب او در زمینه تحریفات عاشورا، یعنی لؤلؤ و مرجان متاثر است. ایشان مصادیق تحریفات لفظی را بیشتر از این کتاب نقل کرده و صراحت و شجاعت محدث نوری را تحسین میکند.
۷٫جان ها فدای دین/علامه مصباح
جان ها فدای دین» ویرایش ۳ سخنرانی آیت الله مصباح در محرم ۱۳۸۳ شمسی است که توسط حجه الاسلام مهدی نادری قمی تدوین شده است.
در این کتاب، تحلیل انسان ساز و الهام بخشی از واقعه عاشورا می خوانید. تحلیلی که ابتدا با ذکر روایتی از امام صادق (ع) و ۵ وصیت مهم پیامبر عظیم الشان (ص) به امیرالمومنین(ع) شروع می شود.
پرهیز از دروغ، دوری از خیانت، خوف از خدا و گریه از خشیت الهی ۴ وصیت اول پیامبر(ص) به امیرالمومنین(ع) است و پنجمین وصیت، وصیتی است که عنوان کتاب را در بر گرفته و تحلیل می گردد: یاعلی! سفارش پنجم من به تو این است که مالت را و خونت را در راه دینت نثار کنی.
در ادامه حضرت علامه دو پرسش طرح کرده و به آن پاسخ می دهند. یکی اینکه چگونه خون امام حسین(ع) اسلام را بیمه کرد؟ و دیگر اینکه آیا اصولاً جایز است کسانی جان خود را به خطر اندازند و خود و خانواده خود را به کشتن دهند برای بقای دین؟
همچنین یک تحلیل غلط و شاید بعضاً رایج درباره قیام اباعبدالله (ع) مبنی بر اینکه حضرت به اعتماد نامه های کوفیان به سمت کوفه حرکت کرده و اگر می دانستند در این راه شهید می شوند، تقیه می کردند و راه برادر را در پیش می گرفتند، طرح و نقد شده و دیدگاه صحیح از زبان علامه مصباح نقل می گردد.
۸٫آذرخش کربلا/علامه مصباح
این کتاب بخشی از سخنرانی‌های استاد مصباح یزدی است که در ایام محرم سال ۱۴۲۱ ایراد گردیده است. برخی از محورهای مورد بحث عبارت است از:
شبهاتی پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن: در این قسمت از علل گرامی‌داشت عاشورا و عزاداریِ امام حسین علیه السلام و روشهای عزاداری بحث می شود.
زمینه های قیام عاشورا: در مباحث این بخش پیشینه تاریخی واقعه عاشورا و زمینههای اجتماعی انحراف جامعه و عوامل انحراف عملکرد معاویه و علل انفعال جامعه در برابر فعالیت های معاویه بررسی شده است.
هدف قیام: در این بخش پس از بحث از مفهوم اصلاح و تصریح به این حقیقت که هدف اصلی قیام امام حسین علیه السلام اصلاح مفاسد بوده است، درباره اموری چون اصلاح مطلوب و امر به معروف مطالبی عرضه شده است.
۹٫ مدرسه حسینی/مصطفی دلشاد تهرانی
کتاب شامل یک مقدمه و دو فصل است که نگارنده در آن به بررسی خاستگاه و اصول مدرسه حسینی پرداخته است. نویسنده در این کتاب پس از پرداختن به جایگاه مدرسه حسینی، ساختار مدرسه حسینی را بررسی کرده و بیان میکند که این ساختار بر اساس فهم درست اسلام، جامعیت اسلام و هندسه صحیح اسلام است.
در بخش پایانی، نگارنده به اصول تربیتی مدرسه حسینی میپردازد و اصولی چون حریت و آزادگی، پارسایی، عدالتخواهی، شجاعت، جهاد، استقامت، دیگرخواهی، حقمحوری، غیرت دینی، نفی خودکامگی، والاهمتی، حمیّت و سازشناپذیری، بینایی و بیداردلی و …. را در نهضت حسینی و فرهنگ اسلامی بررسی میکند و شواهد گوناگون و فراوانی را برای این اصول از مکتب امام حسین علیهالسلام ارائه میکند که در شناخت مکتب حسینی با اهمیت است.
این کتاب، ساده و روان نوشته شده و استخراج نکات دستهبندی شده و منظم از نهضت حسینی، با اشاره به نمونههای آن از سخنان امام حسین و ائمه معصومین علیهمالسلام از نکات مثبت و قابل توجه این کتاب محسوب میشود.
۱۰٫ چکامه هایی در شیوه های عزاداری/سید احمد خاتمی
این کتاب سخنان حجت الاسلام سید احمد خاتمی عضو مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه موقت تهران، در مجلس خبرگان، در مورد جایگاه مراسم عزاداری، آسیبها و راهکارها است .
جایگاه مراسم عزاداری، آسیبها و راهکارها از بخشهای اصلی این کتاب است و نقشه سیا در رابطه با فرهنگ عاشورا، امام راحل پیشگام آسیب زدایی و همچنین افراط و تفریط در بحث آسیبها عناوین بخش جایگاه مراسم عزاداری هستند.
موضوع آسیب ها به دو بخش محتوایی و شکلی تقسیم می شود که در بخش محتوایی، طرح یکجانبه سیمای معصومین، غلو، دروغ، مطالب ذلت آمیز، طرح سست معارف اسلام، خواب و مکاشفه ، جدایی دین از سیاسی و اظهار مطالب موهن، تشریح و تبیین شده است .در بخش آسیب های شکلی نیز استفاده از موسیقی مبتذل، اکتفا به مداحی و برخورد کاسبکارانه مورد بررسی قرار گرفته است .
۱۱٫ کوثر کربلا/آیت الله جوادی
این کتاب شامل مجموعه ای از سخنرانی های حضرت آیتالله جوادیآملی در دهههای محرم در شهرستان آمل به همراه مراثی گفته شده و با نگاهی به نقل‌های مورخان و ارباب مقاتل و نیز وقایع قبل و بعد از عاشورا توسط ایشان است که از گفتار به نوشتار تبدیل شده و در قالب ساختاری جدید و به صورت مهندسی پژوهشی عرضه شده است.
این کتاب مشتمل بر سه جام است؛ مبا حث این سه جام همگی زیرمجموعه مباحث عقل نظری و به تعبیری دیگر، جزء مباحث حکمت نظری و عملی اند که برخی درباره شناخت هست و نیست‌ها و بعضی درباره شناخت بایدها و نبایدها می باشند و انتخاب کلمه جام به جای فصل از آن روست که با نام کتاب هماهنگی بیشتری دارد.
در جام یکم این کتاب رسالت های معرفتی کربلا بیان و در جام دوم رسالت های عملی -اجرایی- کربلا ارایه می شود و در جام سوم که بلانوشان کربلا نام دارد؛ مقتل سید الشهدا(ع) با رویکرد خاص تربیتی ارایه شده که این رویکرد علت امتیاز آن از سایر مقاتل است.
گفتنی است مقدمه این کتاب نیز به قلم مفسر برجسته قرآن کریم حضرت آیت الله جوادی آملی است که با دارا بودن مضامین بلند فلسفی و عرفانی بر غنای این کتاب افزوده است و یک تحلیل عرفانی از رویکرد نهضت کربلا به دست می دهد.
۱۲٫ سرود عرش/شرح زیارت عاشورا از زبان آیت الله صدیقی
کتاب سرود عرش ویرایش شده سخنرانی های دهه اول محرم آیت الله صدیقی است که در جمع دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف ایراد شده است. کل کتاب تنها شرح سه جمله از زیارت عاشوراست. آن هم شرح برای مردم عادی. سه جمله شرح داده شده سه جمله آغازین زیارت هستند: السلام علیک یا اباعبدالله، السلام علیک یابن رسول الله، السلام علیک یابن امیر المومنین.
در قسمتی از این کتاب می خوانیم:
حضرت امام صادق(ع) به صفوان فرمودند: «صفوان! اگر حاجتی داشتی، زیارت عاشورا را بخوان، و [بدان،] به کسی که با زیارت عاشورا، امام حسین(ع) را زیارت میکند، سه قول دادند؛ یک، اینکه زیارت مقبولی برایش نوشته میشود. دوم، سعی او مشکور است و خدا از او تشکر میکند. و سوم، این که خدای متعال حاجتش را برآورده می‌سازد.»
۱۳٫ اشک باید رازدار باشد/آیت الله خامنه ای(گزیده سخنان)
گزیده بیانات رهبر انقلاب درباره محرم و عزاداری.
۱۴٫ هیئت: فضیلت و آیین مجالس ذکر اهل بیت (در بیان و سیره ائمه هدی (ع)، حضرت امام خمینی (قدس سره) و رهبر معظم انقلاب)
بررسی جایگاه خاص مجالس عزاداری و ذکر توسل به اهلبیت (ع) است. در این نوشتار ابتدا به بحث درباره فلسفه وجودی عزاداری برای اهلبیت اشاره شده و احیای آن احیای اسلام و مقابله ظلم عنوان شده است. سپس تاریخچهای از مراسم سوگواری انبیای الهی برای امام حسین (ع).
۱۵٫ درس های عاشورا/آیت الله خامنه ای
مجموعه حاضر رهنمودهای رهبر معظم انقلاب درباره درس‌های عاشورا است که به صورت موضوعی تدوین و بعد از نمایه‌زنی و تیتربندی مطالب در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. این کتاب یکی از آثار موضوعی استخراج شده از کتاب مرجع «آفتاب در مصاف» شامل تمامی بیانات رهبری از سال ۵۷ تا ۹۰ در مورد سرور و سالار شهیدان امام حسین (علیهالسلام)ـ است.
«درس‌های عاشورا» بیش از ۵۰ درس از مکتب حسینی از جمله: تنوع و جاودانگی درس‌های عاشورا، وجوب قیام برای اصلاح جامعه اسلامی، لزوم شناخت وظیفه اصلی، انجام به موقع تکلیف، مقابله با جدایی دین از سیاست و سه ویژگی برجسته و تعیین‌کننده ابی عبدالله (علیهالسلام) را شامل میشود.
۱۶٫ طوفان بلا در کربلا/غلامرضا ادبی
هر سال در آستانه محرم کتاب های زیادی چاپ می شوند که از بین آنها بعضی عناوین واقعاً کارهای نو و ارزشمندی هستند و برای پر کردن جاهای خالی حرف هایی برای زدن دارند. این کتاب فکر می کنم یکی از همان کتاب ها باشد؛ کتابی که تعریف موضوعش شاید کمی سخت باشد از بس که تنوع دارد. شاید بشود گفت کتابی برای تمام جنبه های محرم و عزاداری!
فلسفه این کتاب جمع کردن مجموعه ای از نیازهای یک شخص در ماه محرم است؛ یک مجموعه کوچک و کاربردی. کتاب از دو بخش تشکیل می شود. بخشی در مورد ابعاد مختلف قضیه عاشورا و بخشی در مورد خود قضیه عاشورا و یاران و اتفاقات آن روز.
در بخش اول هرچیزی که لازم است درباره عزاداری دانسته شود را نویسنده به سرعت و اختصار مطرح کرده؛ و البته مستدل و منطقی و عالمانه. کتاب با فلسفه عزاداری شروع می شود و با بحثی تاریخی در مورد تاریخچه عزاداری ادامه پیدا می کند. از عزاداری قبل از خلقت حضرت آدم (ع) تا عزاداری حضرت رسول )ص) و عزاداری ائمه اطهار (علیهم السلام) بعد از شهادت ایشان.
در فصل بعدی به صورت خیلی کوتاه به آفات عزاداری بدون غر زدن اضافی پرداخته می شود! و بعد احکام عزاداری بنابر فتاوای علما مطرح می گردد؛ از شبیه خوانی تا علم برداری و سینه زنی و آرایش خانم ها. مختصر و مفید!
و بعد هم بحث گریه و برکات و آثار آن بر مصیبت حضرت سیدالشهدا (ع) و البته در ذیل هر کدام از این مباحث فصل هایی کوتاه که بحث را از جهات گوناگون باز می کنند.
بخش دوم کتاب به صورت روز شمار دهه محرم و به تبع هر روز، شخصی از یاران را مطرح می کند و البته بدون ماندن در لایه تاریخی در ضمن هربحث. مباحث متفاوت اخلاقی و علمی نیز مطرح می شوند.
۱۷٫زیارت عاشورا؛ اتحاد روحانی با امام حسین/اصغر طاهرزاده
متن کتاب یک سخنرانی پیاده شده ای از آقای طاهر زاده است که با موضوع تفسیر زیارت عاشورا در محرم سال ۱۳۷۹ ایراد گردیده است.
ایشان در ابتدا با ذکر مقدمه ای، توضیح می دهند که سیر به عوالم غیب از طریق توجه به اباعبدالله الحسین – علیه-السلام – میسر است و در واقع هدف از زیارت عاشورا ، اتحاد روحانی با امام حسین – علیه السلام – می باشد. سپس تک تک عبارتها و فرازهای این زیارت را بر اساس این مبنا تفسیر می نمایند.
۱۸٫کربلا؛ مبارزه با پوچی ها/ اصغر طاهرزاده
کتاب حاضر حاصل مجموعه‌ای از سخنرانی‌های استادطاهرزاده است که تحت عنوان «کربلا؛ مبارزه با پوچی‌ها» در محرم سال‌های ۱۴۱۹ و ۱۴۲۰ ق (۱۳۷۷ و ۱۳۷۸ ش) ایراد گردیده و از نوار پیاده شده است. کربلا واقعه‌ای است که پس از توجه به متن تاریخی آن، باید به بررسی ریشه‌ها و نتایج آن پرداخت. زیرا تحلیل هر حادثه‌ای نتیجة حقیقی آن‌را به ما ارائه می‌دهد. لذا کتاب حاضر صِرفاً به نقل حادثة کربلا نپرداخته، بلکه سعی بر نگرش تحلیلی به واقعه دارد.
در کتاب سعی شده به بسیاری از سؤالاتی که ممکن است نسبت به حادثة کربلا پیش آید، جواب داده شود. مثل اینکه؛ آیا امام(ع) می‌دانستند شهید می‌شوند یا نه؟ یا اینکه اگر امام(ع) برای احیاء دینِ جدّشان پا به عرصة امر به معروف و نهی از منکر گذاشتند، چرا در رویارویی با حرّ فرمودند: اگر مردم کوفه نمی‌خواهند، برمی‌گردم؟ و چراهایی از این قبیل.
کتاب؛ نهضت کربلا را به‌عنوان آینده‌ای در مقابل خواننده قرار می‌دهد تا خواننده دائماً جایگاه خود و جامعه و انقلاب اسلامی را ارزیابی نماید و نسبت به وضع موجودِ جامعه، به‌خصوص در رابطه با فرهنگ مدرنیته، تحلیل داشته باشد و کربلا را عبرتی برای تعالی هرچه بیشتر انقلاب اسلامی قرار دهد.
۱۹٫راز شادی امام حسین ع در قتلگاه/ اصغر طاهرزاده
در «چگونگی دیدن کربلا» باید به لبخندهای امام حسین (ع) در قتلگاه نیز چشم دوخت که چون خطر بزرگی را از سر اسلام عزیز به در برده، در خون خود قهقهه می زند و این چنین است که صدای شکر خود را از این پیروزی به آسمان بلند کرده است.
۲۰٫ مراقبه های عاشورایی/ سید منیر‌الدین حسینی
کتاب «مراقبه‌های عاشورایی»، شامل گفتارهایی از استاد فقید سید منیر‌الدین حسینی و حجت‌الاسلام سید محمدمهدی میرباقری است. این اثر که در سه بخش تنظیم شده است به موضوعاتی مانند «شناخت عاشورا»، «مراقبه‌های عاشورا» و «مراقبه‌های عاشورایی هنرمندان» میپردازد.
در مقدمه این کتاب به مبادی و مبانی تحلیل قیام عظیم عاشورا به عنوان یکی از مهمترین وقایع تاریخ پرداخته شده و آمده است که «مقدمه ضروری تفسیر عاشورا، یافتن نقشه آن حرکت جامعی است که عاشورا در درون آن و بخاطر تکمیل شدن آن رخ داده است.»
۲۱٫ شخصیت و قیام امام حسین ع/قاسم ترخان
کتاب «نگرشی عرفانی، فلسفی، و کلامی به شخصیت و قیام امام حسین(ع)» به قلم قاسم ترخان و به همت انتشارات چلچراغ منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، نوشته حاضر با طرح مباحث عرفانی، فلسفی و کلامی به واکاوی شخصیت و قیام امام حسین(ع) میپردازد و سؤالات و شبهاتی مرتبط با این حوزه را که در اینترنت از سوی هزاران نفر مورد پرسش قرار گرفته، تحلیل میکند.
بسیاری از سؤالات ارائه شده در این کتاب، شبهاتی است که تنها از سوی وهابیت القا و ترویج شده و هم‌اینک تلاش میشود که به عنوان عقیده اهل سنت جلوه داده شود، در حالی که عموم اهل سنت نظر مساعدی نسبت به دیدگاه‌های این گروه ندارند.
۲۲٫ قیام حسین علیه السلام/سید جعفر شهیدی
هر چند بیان حقایق تاریخی بخش عمده کتاب را تشکیل می‌دهد، اما نوع مواجهه دکتر شهیدی با تاریخ در تحلیل حادثه عاشورا نو و بدیع است.
دکتر شهیدی در این کتاب بیش از آن که در جست‌وجوی چگونگی آن رخداد عظیم باشد، به دنبال چرایی حادثه عاشورا بوده است. «مقصود من از نوشتن این یادداشت‌ها مقتل‌نویسی، تبلیغ مذهبی و حتی نوشتن تاریخ نیست؛ من کوشیده‌ام تا خود بدانم آن چه رخ داد، چرا رخ داد؟»
شهیدی این حادثه تاریخی را به مثابه یک معلول مورد بررسی قرار می‌دهد و تلاش میکند که علل و ریشه‌های آن رخداد را برجسته کند. او برای یافتن علل این حادثه شگفت، از سال‌ها قبل و از تحولاتی که قدم به قدم مسیر فاجعه را پیمودند، سراغ می‌گیرد.
آنچه این کتاب را از دیگر آثاری که آنها نیز از صبغه تاریخی برخوردارند، جدا می‌سازد، رویکرد عبرت‌جویانه آن است. مراجعه به تاریخ کم نیست؛ آنچه کمیاب است، نگاه عبرت‌جویانه است. در پرتو چنین نگاهی به گذشته است که تاریخ مشعلی میشود که مسیر آینده را روشن می‌سازد. تاریخ، گرانبها سرمایه‌ای است که آن را تنها با نگاه عبرت‌جویانه می‌توان به دست آورد.
۲۳٫ آیینه در کربلاست/دکتر محمد رضا سنگری
کتاب آینه در کربلاست ترکیبی است از روایت، تطبیق، تحلیل و تذکر، این کتاب سیر تاریخی حوادث و رویدادها و چگونگی و چرایی واقعه عاشورا را با استناد به منابع و مآخذ دوره‌های گوناگون بیان میکند. نویسنده در عین بهره‌گیری از منابع کهن، از متون و منابع جدید نیز غافل نبوده و از آنها بهره گرفته است. در این کتاب بیان نکته‌ها و آموزه‌ها در پایان هر بخش، فرصتی برای عبرت‌آموزی، تنبّه و تذکر است که این شیوه مبتنی بر روش قرآن کریم می‌باشد. همچنین نکته‌های بسیار و اطلاعات تازه‌ای در این اثر وجود دارد که محصول سال‌ها جستجو و تکاپوی نویسنده و عمری پژوهش و تحقیق پیرامون حادثه‌ی عبرت‌آموز کربلاست.
مطالب کتاب در چهل و یک مرحله تدوین و نگارش شدهاست که با ماجرای مرگ معاویه و ولیعهدی یزید و بیعت خواستن از امام حسین (ع) و خروج آن حضرت از مدینه آغاز میشود. آن‌گاه از نامه‌های کوفیان به امام و روانه‌شدن سفیر سرفراز حضرت اباعبدالله(ع)، مسلم‌بن عقیل(ع)، به آن دیار و رخدادهایی مانند بیعت کوفیان و عهدشکنی آنها و شهادت مسلم(ع) بیان شده است و در ادامه، به حرکت امام به سوی کربلا و نبرد میان دو سپاه و شهادت آن حضرت پرداخته شده است. ورود کاروان اسیران به شام، خطبه‌خوانی امام سجاد (ع) در شام و حضور کاروان در کربلا در روز اربعین از مطالب پایانی کتاب می‌باشد.
۲۴٫ حی علی العزا(آیین و تاریخچه عزاداری)/مجید عیوضی
«هیئت» نوعی تشکل مذهبی، بر محور عزاداری بر سید الشهدا و ائمه (ع) می‌باشد که از زمان ائمه (ع) به گونه‌های مختلف رواج داشته است. سخنرانان، مداحان و مرثیه‌خوانانی که در مجالس عزاداری انجام وظیفه می‌کنند باید معتقد، باخلوص، اهل مطالعه و تحقیق باشند و از اشعاری متین و برگرفته از آیات و روایات استفاده کنند. نیز مصائب را با لحنی غناآمیز نخوانند، زیرا هدف از اقامة عزا گرد آمدن مردم برای شنیدن مصائب اهل بیت (ع) و تنظیم شعائر مذهبی و دینی است. نگارنده در این کتاب ضمن تعریف واژة عزاداری و فلسفه و تاریخچة آن، انواع عزاداری و لزوم پرداختن به آن را بیان کرده است. سپس ویژگی‌های مجالس عزاداری و کیفیت و آداب آن را بررسی و آن‌گاه آداب مخصوص اقامه‌کنندگان و وظایف خطبا و مداحان را بازگو کرده است.
۲۵٫ خصائص الحسینیه/شیخ جعفر شوشتری
حجت الاسلام والمسلمین حاج آقا فاطمی نیا می فرماید:
… جمال السالکین، علامه، مجتهد کبیر شیعه، آشیخ جعفر شوشتری… می دانید که ما بزرگان زیادی داریم و داشتیم، اما می گویند هر گلی یک بویی دارد.
شیخ جعفر شوشتری، دوقبضه امام حسین(ع) بود. مرجع تقلید بود، ولی گفته بود تا عمر دارم روضه خواندن برای ابی عبدالله(ع) را ترک نخوام کرد. یک چیزی نشانش داده بودند. حضرت دست به سرش کشیده بود. نمی توانست به کسی بگوید. یک مختصری گفته بود به همان اندازه ای که عقل ما می رسد. کتابی نوشته به نام الخصائص الحسینیه، اصلا مطالب آن کتاب در هیچ جا نیست!
این کتاب یک مقدمه و یازده عنوان دارد که به شرح ذیل است:
۱) جایگاه های وجودی حسین(ع) از آغاز آفرینش آن نور تا پایان رستاخیز
۲) صفات و اخلاق و عبادت های پسندیده ی حسین(ع)
۳) ویزگی ها، صفات، ارزش های اخلاقی و عبادی حسین(ع) در روز عاشورا
۴) الطاف الهی و احترام های ویژه ی خداوند بر حسین(ع)
۵) الطاف ویژه ی خداوند به حسین(ع)
۶) ویژگی های غم انگیز حسین(ع) و آثار گریستن و سوگواری بر آن حضرت
۷) ویزگی های زیارت حسین(ع)
۸) قرآن و حسین(ع)
۹) حج و حسین(ع)
۱۰) حسین(ع) و پیامبران
۱۱) ویژگی های همسان پیامبر(ص) و حسین(ع)
این کتاب با ترجمه ای روان و نثر زیبا هر آن چیزی که لازمه ی دانستن برای عاشقان حسین(ع) است را فراهم نموده است.
۲۶٫ خصائص العباسیه/محمد ابراهیم کلباسی
کتاب حاضر، ترجمه‌ای است از «خصائص العباسیه» به زبان عربی تالیف «محمد ابراهیم کلباسی نجفی» درباره‌ی زندگی و ویژگی‌های شخصیتی «قمر بنی‌هاشم (ع)». کتاب در چهارده باب تحت این عناوین تدوین شده است: خصایص و امتیازات نسب حضرت ابوالفضل (ع)، فضایل حضرت ام‌البنین (ع)، برادران و خواهران حضرت ابوالفضل (ع)، اولاد حضرت ابوالفضل (ع)، اسم، کنیه، القاب، و مناقب آن حضرت، فضیلت شجاعت و خصایص شجاعت حضرت (ع)، مقام شهدای کربلا و برتری عباس (ع) بر آنها، فضیلت و اقسام جهاد و امتیازات آن حضرت (ع)، علم و کمالات حضرت ابوالفضل (ع)، ویژگی‌های مبارزه‌ی آن حضرت (ع)، خصلت‌های درونی و باطنی ایشان، اخلاق و مقامات آن حضرت، علاقه‌ی اهل بیت (ع) به ایشان، و روز شهادت و محل دفن حضرت ابوالفضل (ع).
۲۷٫ این الباکون(آداب و سیرهی علما و بزرگان در عزای سید الشهداء علیهالسلام)
در این کتاب، آداب و سیره علمای ربانی در عزای سیدالشهدا و جنبه های مختلف عزاداری با هدف معرفی الگویی برای عزاداری سیدالشهدا(ع) بیان شده است. برخی از مباحث کتاب عبارت‌اند از: اقامه مجلس عزا، سیاهپوشی و دستمال اشک، دستجات عزاداری و سینهزنی، حالات علما در زیارت سیدالشهدا، فلسفه عزاداری در کلام علما، اهمیت روضه و مقام روضهخوانان در نزد علما، و روضههای علما.
۲۸٫ ۷۲ سخن عاشورایی/آیت الله خامنه ای
این کتاب در ۲۹۶ صفحه، گزیدهای از بیانات حضرت آیتالله العظمی خامنه‌ا‌ی(مدظله‌العالی) درباره‌ی مسائل مختلف مربوط به نهضت حسینی را ارائه کرده که از خرداد ۱۳۶۸ تا تیرماه ۱۳۹۰ در محافل و مجالس گوناگون ایراد و در قالب ۷۲ سخن جمع‌آوری شده است. همچنین در بخش پایانی این کتاب دعاهایی که معظم‌له با محوریت «حماسه‌ی عاشورا» در سخنرانی‌های مختلف فرموده‌اند جمع‌آوری و ارائه شده است.
در بخشی از پیشگفتار این کتاب آمده است: «در میان همه‌ی تلاش‌های گذشتگان در بهره‌گیری از برکات و آثار نهضت امام حسین(ع) نام امام خمینی(ره) همچون ستاره‌ای فروزان می‌درخشد؛ چرا که آن امام راحل با استفاده دقیق و روزآمد از معارف حسینی و با طرح شعار برخاسته از فلسفه‌ی عاشورا یعنی «پیروزی خون بر شمشیر» توانست انقلاب ملت مسلمان ایران را رهبری و به پیروزی برساند و به تبلیغ عملی و نشان‌دادن جلوه‌ی حقیقی فلسفه قیام عاشورا اقدام کند».
۲۹٫ چهل و یک مجلس/محمد جواد مرادی نیا
این کتاب نسخه خطی از کتابی با عنوان «چهل و یک مجلس» است که در دوره ناصرالدین شاه و مشخصا سال ۱۲۹۵ قمری توسط کاتبی با نام حسین بن محمد خوانساری کتابت شده که بر اساس آن نسخه‌های تعزیه و روضه را می‌نوشتند و در واقع منبعی برای روضه‌خوانی و تعزیه بوده است.
عنوان اصلی این کتاب «چهل و یک مجلس تعزیه و روضه» است و موضوع آن شرح تعدادی از غزوه‌های پیامبر اسلام و تطبیق آن با حوادث عاشورا است که نویسنده غزوه‌های پیامبر اکرم (ص) را آورده و بررسی کرده که بین این غزوات و واقعه عاشورا چه شباهت‌ها و تناقض‌هایی وجود داشته است، حالا این قیاس یک وقت شباهت دو حادثه و یک وقت هم تضاد و تناقض را می‌رساند.
۳۰٫ از مدینه تا مدینه: مقتل عاشورا/محمد مهدی تاج لنگرودی
این کتاب که به نقد و بررسی روایات، احادیث و چگونگی واقعه کربلا میپردازد مصائب و مشکلات و آنچه بر حضرت سیدالشهداء و خاندان و یاران وی آمده را از زمان حرکت امام از مدینه تا بازگشت اهل بیت پس از شهادت حضرت را بیان می کند.
از جمله عناوین و و مباحث این کتاب عبارت است از :
«مقدمات حرکت حضرت از مدینه به مکه ، ورود به مکه، مأموریت مسلم و شهادت او، شهادت فرزندان مسلم، حرکت امام به سوی عراق، جریان حربن یزید ریاحی در مسیر حجاز و عراق، ورود به کربلا، برخوردهای ارشادی حضرت، وقایع شب عاشورا، شهادت حر، شهادت اصحاب،ذکر مصیبت علی اکبر(ع) ، شهادت حضرت قاسم(ع)، شهادت حضرت ابوالفضل(ع)، اسیران شام، جریان دیر راهب، خطبه حضرت زینب (س) در مجلس یزید، ذکر مصیبت حضرت رقیه(س) ، خواسته های حضرت زینب، زیارت جابر از کربلا، گفتار مورخین درباره سر مقدس سیدالشهدا (ع) و بازگشت اهل بیت (ع) به مدینه.»
۳۱٫ مقتل الحسین ع/مقرّم(عبدالرزاق الموسوی المقرم)
در میان مقاتلی که پیرامون ماجرای کربلا نوشته شده کمتر مقتلی را می‌توان یافت که با نگاه نقادانه یک فقیه نوشته شده باشد. همین نکته «مقتل الحسین ع» نوشته عبدالرزاق الموسوی المقرم (م ۱۳۹۱هـ) که به «مقتل مقرم» شهرت دارد را تمایز بخشیده است. هرچند نوشتن در غیر وادی فقه و اصول در نجف قرن چهاردهم چندان معمول نبود اما همین فضا باعث شد مرحوم مقرم مقتلی بنویسد که در جای جایش قضایا را از نگاهی فقهی تحلیل کند؛ از مسئله خروج امام ع با وجود علم به شهادت و تعارض ظاهری آن با حرمت القاء نفس در هلاک و چرایی استحباب تباکی تا تعرض به مسائلی حاشیه ای مانند جواز شنیدن صدای زن نامحرم.
۳۲٫ یاران شیدای حسین بن علی/مرتضی آقا تهرانی
این کتاب تلاشی است در بیان حالات و روحیات یاران امام حسین. در این کتاب از اسناد دست اول بهره گرفته شدهاست و مباحث بیشتر به صورت تاریخی بیان شده و نام یاران امام حسین بر اساس زمان شهادتشان رتبه بندی شدهاست.
نویسنده به دلیل اینکه در نوشته ها کمتر عبرت آموزی دیده میشود، در هر قسمت، بخشی را مزین به عبرت ها کرده است؛ همچنین برای پرهیز از تکرار ملال آور، گاه تلفیقی از چند خبر را در خبری آورده است اما هیچگاه خبری، بیسند نیامده است تا برای اهل مطالعه امکان مراجعه به متن اصلی وجود داشته باشد.
کتاب از عبارات عربی خالی است مگر عباراتی که مهم بوده و یا انتسابی به معصومین علیهم السلام داشته است؛ همچنین در ترجمه ی عبارات عربی تلاش شده تا ترجمه ها به متن نزدیک و گویا باشد؛ اعرابگذاری ها نیز در حد امکان انجام شده است.
۳۳٫ گریزهای مداحی/علی اکبر لطیفیان
نگارنده با ذکر وقایعی از تاریخ اسلام به ویژه قیام عاشورا، چگونگی گریز زدن، یا چگونگی پیوند و تناسب مطالب در روضه‌خوانی و مداحی را مطرح می‌سازد. بر این اساس، بخش اعظم مطالب کتاب را حکایات و روایات مذهبی تشکیل می‌دهد.
۳۴٫ گزیدۀ نفس‌المهموم/شیخ عباس قمی
«نفس‌المهموم» نام یکی از مهمترین کتابهای شیخ عباس قمی -مؤلف کتاب مشهور «مفاتیح‌الجنان»- است که تا امروز نیز اهمیت و اعتبار خود را از دست نداده است و روز به روز بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد.
موضوع این کتاب، قیام کربلا، حوادث روز عاشورا و ماجراهای پس از آن است. این کتاب مهمترین مقتل نوشته شده دردوران معاصر است که خواننده عادی را از مراجعه به سایر کتابها درباره تاریخ عاشورا بی‌نیاز میکند.
شیخ عباس قمی در مقدمه کتاب که اصل آن به زبان عربی است نوشته است: همواره می‌خواستم کتاب مختصری در مقتل سرورمان امام حسین(ع) گرد آورم و آن روایاتی که به صحت آن اعتماد دارم و از راویان معتبر به من رسیده است تدوین کنم ولی پیوسته موانع و گرفتاریها مانع می‌شد تا اینکه به زیارت امام رضا (ع) مشرف شدم و در حرم آن امام از خدا خواستم که به آرزویم برسم زیرا این مهمترین آرزوی من بود. سپس از خدا توفیق خواستم و با سرعت مشغول کار شدم.
۳۵٫ شهادت نامه امام حسین(ع)/محمد محمدی ری شهری
شهادتنامه امام حسین(ع)، کتابى است که در صدد برآمده تا تأثیرگذارترین بُرهه از زندگى امام حسین(ع) – یعنى برهه انسان ساز و آزادى بخش قیام کربلا – را مطابق آنچه در دانشنامه امام حسین(ع) آمده است، البته در مقیاسى کوچکتر، اما با اختصارى روشمند، روایت نماید.
اگر چه به اقتضاى رسالتى که بر عهده دانشنامههاست، هر موضوعى در آنها، به صورت جامع و دامن گستر، مورد تتبّع و پژوهش قرار مى گیرد، امّا ممکن است بخشهایى از هر دانشنامه نیز به تناسب نیاز خوانندگان، جداگانه و با تنظیم و آرایشى نو، به جامعه عالمان و دانش دوستان، تقدیم گردد. کتاب «شهادت نامه امام حسین(ع)»، گزیده اى است هزار صفحه اى، از بالغ بر سه هزار صفحه از دانشنامه امام حسین(ع).
در بخش نخست این کتاب، با عنوان «مهمترین مباحث مربوط به حماسه عاشورا» تحلیل ها و مقالاتِ تفصیلى تر و در عین حال، پراکنده در دانشنامه امام حسین(ع) که با موضوع کتاب شهادتنامه تناسب بیشترى داشتهاند، در کنار هم گردآورى شده اند.
بخش دوم پیشگویى در باره شهادت امام حسین (ع)، بخش سوم خروج امام حسین(ع) از مدینه، تا ورود به کربلا، بخش چهارم از رسیدن امام حسین(ع) به کربلا تا شهادت ایشان، بخش پنجم وقایع پس از شهادت امام حسین(ع)، بخش ششم با عنوان «بازتاب شهادتامامحسین(ع) و فرجام کسانى که در کشتناو و یارانش نقش داشتند»و بخش هفتم با عنوان عزادارى و گریه براى امام حسین(ع) بخش پایانى کتاب است.
۳۶٫ مقتل جامع سید الشهداء/ حجت الاسلام مهدی پیشوایی(موسسه امام خمینی)
در این کتاب روش و سنت شیخ عباس قمی پیش گرفته شده و همان طور که ایشان با تالیف مفاتیح الجنان بدیلی برای کتابهای زیارتی نامعتبر آن زمان نوشتند، این کتاب نیز همین گونه است و مقاتل مختلف را بررسی کرده و مطالب نامعتبر و جعلی را با تحقیق و استدلال حذف کرده است.
از دیگر مزایای این کتاب جامعیت آن است، در این کتاب هر آنچه تصور میشود یک خطیب و مبلغ برای روضه خوانی نیاز دارد گنجانده شده و بسیار معتبر و غنی و علمی است.
اشعار حسینی:
۳۷٫ منظومه شهیدان کربلا/سید رضا آل یاسین(همایون کاشانی)
همایون کاشانی در حماسة منظومة شهیدان، رشادتهای این قهرمانان عرصه عشق و ایثار را در قالب ترکیباتی دلنشین به زبانی موزون و بسیار جذاب بیان کرده است. طبع همایون در تشریح و توصیف قهرمانی‌های عاشقان الله و پیروان سیدالشهدا آنچنان لطیف و دل‌انگیز است که خواننده را مسحور کرده و بی‌اختیار بیت به بیت دنبال خود می‌کشاند. منظومه شهیدان با نام خدا آغاز میشود و پس از آن شرح کاملی از چگونگی هجرت و سفر حضرت امام حسین(ع) و یاران رشیدش به سرزمین نینوا و خطه تفتیده کربلا و مواجه شدن وی با حرّبن یزید ریاحی و توصیف آزادگی و شهادت این قهرمان آزاده و تشریح کامل واقعه عاشورا و شهادت یاران امام حسین(ع) اعم از علی بن حرّ، زهیربن قین، جناده، حبیبت بن مظاهر، سعید، مسلم بن عرسجه و شیرزن عرصه نبرد کربلا نجریه و پرپر شدن گل زندگی، شش ماهة رباب و توصیف دلاوری‌ها و مردانگی‌های شیر بیشه شجاعت و مظهر وفا، حضرت ابوالفضل عباس(ع) و شرح غم‌ها و قهرمانی‌های کاروان اسرا و رسیدن به شام، خطبة حضرت زینب کبری(ع) را به زیبایی هر چه تمامتر نشان می‌دهد. شایان ذکر است غزلیات همایون نیز بسیار ستودنی است. در این مجموعه عنوان و موضوع هر مثنوی در ابتدای آن ذکر شده است. شاعر در آغاز کتاب می‌گوید: «تنها حسین(ع) حسین است. کسی را حدّ آن نیست که در حسین(ع) سستی و کاستی ببیند، توان آن هم نیست که به او چیزی بیفزاید.»
۳۸٫ نه سال عاشقی/علی اصغر ذاکری
کتاب حاضر، از سری مجموعه‌های «شعر آیینی امروز» است. این شعرها در قالب غزل و دارای مضمون آیینی و مذهبی است و برخی از ائمة اطهار از جمله به ساحت مقدس حضرت معصومه (ع)، حضرت ولی عصر (عج)، امام رضا (ع) و حضرت علی‌اصغر (ع) تقدیم شده است. پاره‌ای از عنوان‌های این سروده‌ها عبارت‌اند از: توبه‌های سست؛ بازی تقدیر؛ گل‌های سرخ؛ آخرین شب؛ پایان کودکی؛ سوز دعا؛ عشق خدا؛ عصر عاشورا؛ نفس‌های مغتنم؛ هم‌سفر؛ خدا منتظر توست؛ شکوه محض؛ شهیده مقاتل؛ حسرت پرواز؛ پیش تو مرگ هم صفا دارد؛ درد لحظه‌ها؛ و هنوز چشم به راهم.
۳۹٫ جرس فریاد می‌دارد/ جواد هاشمی
«جرس فریاد می‌دارد» کتاب جامع و کار راه اندازی است. این دو کلمه، بهترین توصیفش می تواند باشد. کتاب مجموعه ۷۲۰ عزل عاشورایی است که از تمام اعصار و دوره های شعر فارسی جمع آوری شده؛ از فیض کاشانی، تا حمیدرضا برقعی. جمع آوری جامع یک طرف قضیه این کتاب است و روی دیگرش، فهرست بندی جالب آن است.
کتاب به یاد عدد مقدس کربلا، در چهل منزل تدوین شده؛ چهار سرفصل و موضوع کلی. از مدت ها قبل از عاشورا تا مدت ها بعد از آن (بازگشت اسرار و اربعین)؛ چهل منزلی که هم شامل مناسبت های مهم تقویم عاشوراست و هم بزرگواران شاخص آن حادثه. جامعیت تاریخی و موضوعی کتاب، آن را گزینه مناسبی برای برطرف کردن هر نیازی کرده است.
۴۰٫ که بر بندید محمل ها(مثنوی های عاشورایی)
این کتاب به نوعی ادامه دفتر «جرس فریاد می‌دارد» به حساب می‌آید.در مقدمه این کتاب گستره موضوعی و زمانی این گزیده اشعار همچون کتاب «جرس فریاد می‌دارد» آغاز حرکت قافله امام حسین(ع) از مدینه و بازگشت آنها به این شهر عنوان شده است.
تعداد اشعار این مجموعه ۳۷۳ مثنوی است که حدود ۱۰۴۰۰ بیت شعر را شامل می شود. این دفتر سروده‌های ۱۰۶ شاعر متقدم و متاخر را شامل میشود که در انتهای کتاب نیز فهرست الفبایی آنها ارائه شده است.
آیتالله وحید خراسانی، افسر سبزواری، علی انسانی، حسین اسرافیلی، پرتو اصفهانی، محمود شاهرخی، خباز کاشانی، خوشدل تهرانی، بابک دولتی، رفعت سمنانی، ساکت اصفهانی، سرباز بروجردی، صابر همدانی، عبرت نایینی، فیض ثانی‌کاشانی، عبدالجبار کاکایی، سیدعلی موسوی گرمارودی، محمد‌سعید میرزایی، احمد نعمتی، واصل کابلی، رضاقلی‌خان هدایت، وهاج خوانساری و وصال شیرازی برخی از شاعرانی هستند که مثنوی‌های عاشورایی آنها در این کتاب گنجانده شده است.
هاشمی و کریمی در مقدمه کتاب آورده‌اند که در گزینش و پژوهش این اشعار بیش از ۱۰۰۰ جلد دیوان، تذکره و مجموعه شعر دیده و بررسی شده و انتخاب اشعار با دقت‌نظر صورت گرفته است. به عبارت دیگر پس از انتخاب هر مثنوی، باتوجه به قوت ادبی و سیر داستانی، ابیات، یکی پس از دیگری برگزیده و پیاپی چیده شده‌اند.
مراثی و مصائب گوناگون واقعه عاشورا و مطالب مرتبط با آن همانند کتاب «جرس فریاد می‌دارد» در ۴۰ دفتر طرح‌ریزی شده تا علاوه بر آنکه از عددی کامل حکایت میکند، قافله‌سالاری حضرت سجاد(ع) و حضرت زینب(س) را یادآور شود.
۴۱٫ طلسم سنگ/سیّد حسن حسینی
کتاب حاضر شامل مجموعه‌ای مرکب از شعر و نثر گذشته و امروز دربارة حماسه کربلا می‌باشد که در ۱۰ عنوان مجزا ارائه شده است. محتوا و مفهوم نوشته‌های عاشورایی نگارنده در بر گیرندة مطالبی چون: جاودانگی و ماندگاری نام کربلا در عرصه جهان، شیفتگی و عشق به شهادت در رکاب امام حسین(ع)، بیان گریه و اندوه بر خیمه‌گاه امام حسین(ع) در شامگاه عاشورا، تصویری بر شهادت حرّ و مردانه جنگیدنش، گرامی‌داشت پیرترین شهید کربلا حبیب بن مظاهر، به یاد سقای کربلا و دستهایی که ناجوانمردانه از بدنش جدا شد، تصویر نامه‌ای از شهادت حضرت عباس(ع)، تنهایی و بی‌یار و یاور ماندن امام حسین(ع) پس از شهادت یارانش، به یاد دردها و صبوریهای شیرزن کربلا حضرت زینب(ع)، به یاد چهارمین امام حضرت امام سجاد(ع)، اسیری و گرسنگی اهل بیت امام حسین(ع) از کربلا تا هفت منزل، خون‌بهای امام حسین(ع)، ادامه راه حسین(ع) و جهان‌شمولی درس آزادگی و جهاد در راه خدا.
۴۲٫ نامه های کوفی/ سعید بیابانکی
«نامه های کوفی» در واقع در سه بخش سروده شده که بخش اول شامل اشعار مذهبی و آیینی است. عنوان این فصل را «خیزران» است که حاوی چند شعر عاشورایی است.
فصل دوم کتاب هم به شعرهای عاشقانه، اجتماعی و انتقادی درباره دفاع مقدس اختصاص دارد که این فصل عنوانش «شب دنباله دار» است.
فصل سوم کتاب با عنوان «نامه های کوفی» حاوی اشعار سپید است که عنوان کتاب هم هست. این شعرها به فضای آیینی ما ایرانی ها در مورد عاشورا می پردازد که نگاهی انتقادی به مردم و باورهایی که وجود دارد و سوء استفاده هایی که از مسئله عاشورا می شود اختصاص دارد و آنها را به چالش می کشد.
۴۳٫ جامه دران/ سعید بیابانکی
کتاب «جامه دران» مجموعه اشعار سعید بیابانکی که گزیدهای از اشعار مذهبی این شاعر است توسط انتشارات فصل پنجم وارد بازار کتاب شد.
اشعار مذهبی بیابانکی در کتابها و مجموعه های مختلفی پراکنده بود و متقاضیان این شعرها مجبور بودند برای دسترسی به اشعار چند کتاب را تهیه کنند اما الان همه اشعار در یک کتاب جمع شده است.
قالب اشعار کلاسیک است. اما بیشتر اشعار را غزل تشکیل میدهند، ۲ مثنوی و ۳ چهارپاره هم در این مجموعه آمدهاند. اما به هر حال شعری در قالب شعر نو در این کتاب نیامده است.
۴۴٫ تولیت آدم/علی اکبر لطیفیان
خصلت شعرهای لطیفیان این است که در اوج لطافتهای شعری مضامین عرفانی ومعارف حدیثی را به خوبی در شعر مندمج می کند. اشعار عاشورایی ایشان هم که جذابیت های خاص خود را دارد.
تن که بیمار طبیبان شد دچارش بهتر است
دل که نذر کربلا شد بی قرارش بهتر است
بردن چیزی به دربار کریمان خوب نیست
سائل آقا شدن اصلا ندارش بهتر است
…
۴۵٫ سه نقطه/ علی اکبر لطیفیان
این کتاب شعر از مجموعه ای تحت عنوان «شعر آئینی امروز» است، که این مجموعه، اشعار آئینی شاعران معاصر را در بر می گیرد.
گنجشک پر جبریل پر بابا سه نقطه
من پر تو پر هرکس شبیه ما سه نقطه
عمه نه عمه بالهایش پر ندارد
حالا بماند در خرابه تا سه نقطه
…
۴۶٫ بوریای شعر/به کوشش رضا جعفری
غزل مرثیه بوریای شعر گزیده اشعار عاشورایی است که به کوشش حجت الاسلام و المسلمین رضا جعفری گردآوری و توسط انتشارات آرام دل منتشر شده است. در این کتاب شعرهای شعرای شهرستانی هم بسیار به چشم می‌آید که در آستانه محرم به زیور طبع آراسته شده است.
گردآورنده این کتاب در مقدمه آن اینچنین نوشته است:
از آنجا که مقام خیال، رتبه‌ی فرودین عقل است و انسان را ذوق اولیه، متمایل به فراز است تا نشیب، تماشای صورتک‌های خیالی در قیاس لذت بردن از حقایق عقلیه در انسان همیشه از باب اضطرار و ناچاری است وگرنه بر ارباب عقور و معارف پوشیده نیست که چشیدن حقایق کما هو با بهره بردن از تصاویر آینه تفاوت‌های بی‌شماری دارد و چیزی شبیه طلب لطافت از کلمه‌ی نسیم است.
اگر نسبت بدن پاک‌تر از پاک سیدالشهداء علیهالسلام را با عالم ماده، نسبت عقل و خیال بپنداریم همچنان‌که به اعتباری این‌گونه نیز هست: اجسادکم فی الاجساد. اکتفا کردن به بوریای بافته شده از برگ درخت خرمای شعر برای پوشاندن صراحت بدن عقلانی آن حضرت، معنای خاص خودش را به ذهن می‌فهماند. آنچه در قوس صعود، باعث مطلوبی برای پیوند صورت‌های خیال به یکدیگر است، عاطفه و احساس شدید زنان قبیله‌ی بنی الغزل است که در مردان این طایفه موجب فراهم کردن قطعاتی بوریا مانند برای جراحت صریح و صراحت زخم های حسین عقل در کربلای نفس شده است.
امید که این بوریا به بقاء وجه الله و عین الله موجب بقاء شاعرانش گردد فی یوم لاینفعوا مال و لابنون الا من اتی الحسین علیهالسلام به شعر سلیم.
۴۷٫ باکاروان نیزه/علیرضا قزوه
کتاب حاضر، ترکیب‌بند عاشورایی است به عنوان با کاروان نیزه که آن را علیرضا قزوه در چهارده بند سروده است. کتاب با مقدمه‌ای از علی معلم دامغانی به عنوان شعر آیینِ روزگار ما و پایان سخن، نگاهی به ترکیب‌بند با کاروان نیزه نقدی از عبدالجبار کاکایی به سرانجام رسیده است. بند اول با این بیت آغاز میشود: می‌آیم از رهی که خطرها در او گم است/ از هفت منزلی که سفرها در او گم است/ از لابه‌لای آتش و خون جمع کرده‌ام/ اوراق مقتلی که خبرها در او گم است.
۴۸٫ عشق علیه السلام/علیرضا قزوه
«عشق علیه السلام» عنوان مجموعه‌ای از شعرهای عاشورایی علیرضا قزوه از چهار دفتر «مرگ مهربان»، «عشق علیهالسلام»، «پشت هر سنگ خداست» و «دو نیمه حوا» همراه تعدادی ترانه و یک قصیده است که توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
۴۹٫ من میگویم، شما بگریید/علیرضا قزوه
«از کودکی در دسته های سینه زنی و عزاداری گم می شدم. هنوز هم گمشده آن دسته هایم. محرم که می آید کتیبه های محتشم را بر دیوار دل می کوبم و تا اربعین دلتنگ ظهر عطشان می مانم. این سال های آخر شعرهایی اینجا و آنجا می شنوم که به جای آنکه دل را بارانی کند، دل را به درد میآورد. برخی نیز داعیه خودنمایی دارند، حال آنکه اصل در کربلا گم شدن است و به اصل خویش رسیدن. همین انگیزهای شد تا این اشعار را در دفتری فراهم آورم…» علیرضا قزوه، بعد از این مقدمه، صد و بیست و چهار قطعه شعر را با موضوع حادثه کربلا گردآوری کرده است. نام شاعران هم به همین تنوع است و از بزرگانی چون مولانا تا شاعران جوان امروز را دربر می گیرد.
کتاب ۵ فصل دارد؛ فصل اول درباره امام حسین، فصل دوم شعرهایی درباره شهدای هاشمی، فصل سوم در وصف اصحاب و یاران، فصل چهارم قتلگاه و فصل پنجم شعرهایی درباره اسارت و کاروان کربلا دارد.
۵۰٫ طوفان واژه ها/سید حمیدرضا برقعی
«این شاعر پرشور و جوان به دستیاری عقل پیرش، اوج سختگی و پختگی را در بلندای ارادتی که به اهل بیت دارد جستجو می کند و به تسخیر قله های دور از دسترسی نائل می آید که برای همگان خصوصا همگنان او شگفتی زاست. تلقی این شاعر نازک خیال از وقایع تاریخی و برداشتی که از مقوله های دینی دارد، در عین شاعرانگی با رگه های روشنی از شعور و شهود همراه است و با روایتی نه چندان عریان، حاقّ مطلب را به ذهن مخاطب القاء می کند.» این مشهورترین اثر برقعی است در وصف واقعه عاشورا:
با اشک هاش دفتر خود را نمور کرد
ذهنش ز روضه های مجسم عبور کرد
…
۵۱٫ قبله مایل به تو/ سید حمیدرضا برقعی
بیستون دیشب به چشمم جاده‌ای هموار بود
ابن سیرین را خبر کن خواب شیرین دیده‌ام
و یا
مثل آیینهٔ در خاک مکدر شده‌ای
چشم من تار شده یا تو مکرر شده‌ای
لذتی که در خواندن برخی از ابیات وجود دارد شاید به این دلیل است که خیلی از کشف‌های شاعر اتفاقاتی است که بارها برای خومان نیز تکرار شده است و از دیدن آنها با بیان شعر، شگفت‌زده می‌شویم و همین موضوع باعث میشود بدون وقفه این کتاب نسبتاً مختصر را تا آخر مطالعه کنیم.
رمان و نثر ادبی:
۵۲٫ نامیرا/صادق کرمیار
«نامیرا» داستانی شخصیت‌محور است؛ رمانی با خرده‌روایت‌هایی از تغییر روش، هدف، آرزو و عاقبت آدم‌ها. این روزگار است که آدم‌ها را در محک انتخاب شدن و انتخاب کردن می‌گذارد و نویسنده‌ی نامیرا فقط تصویرساز صادق این رویدادهاست. نویسنده‌ی کتاب را به سبک رمان‌های کلاسیک با شروعی آرام آغاز میکند، تصویرسازی میکند، شخصیت‌ها را یک به یک وارد داستان میکند، آنها را معرفی میکند و با داستان پیش می‌برد. «نامیرا» اسیر اختلاف روایت‌های تاریخی نشده و البته از عقبه‌ی تحقیقی درستی بهره برده است.
۵۳٫ فتح خون/سید مرتضی آوینی
در میان کتابهای بسیاری که درباره واقعه عظیم کربلا نگاشته‌شده‌اند، اندک هستند کتابهایی که نویسندگانشان کوشیده‌اند علاوه بر ابراز شیفتگی و بیان عظمت واقعه و مظلومیت سیدالشهدا و یارانش، نقبی به حقیقت ماجرا بزنند و در حد توان خود، پرده از راز بزرگ کربلا بردارند. «فتح خون» سید مرتضی آوینی از این معدود کتابهاست.
متن کتاب، از دو پاره کلی تشکیل شده است. پاره اول که متن اصلی کتاب است، به شرح و بیان وقایع و توصیف ماجراهای پیش‌آمده از رجب سال ۶۰ تا محرم سال ۶۱ هجری میپردازد؛ و پاره دوم که از زبان «راوی» روایت میشود، تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراهاست و در واقع بخش برجسته کتاب نیز همین است.
راوی در «فتح خون» از موضع یک انسان عارف سخن می‌گوید که زمین را آینه آسمان می‌بیند و به ظواهر کفایت نمی‌کند و می‌کوشد در مخاطبه با انسان امروز، او را از پوستة واقعة عاشورا فراتر برد و چشم باطنش را باز کند، تا بتواند عمق واقعه را دریابد.
اما فصل دهم کتاب که باید به وقایع ظهر عاشورا می‌پرداخت، ناتمام مانده‌است. گویی آوینی این فصل را در عمل و با شهادت خویش به پایان رسانده‌است.
فتح خون، در ده فصل روایت میشود: آغاز هجرت عظیم، کوفه، مناظرة عقل و عشق، قافلة عشق در سفر تاریخ، کربلا، ناشئة‌اللیل، فصل تمییز خبیث از طیّب (اتمام حجت)، غربال دهر، سیارة رنج و تماشاگه راز.
۵۴٫ سقای آب و ادب/سیدمهدی شجاعی
این رمان درباره زندگی حضرت عباس (ع) است که در آن زوایای جدیدی از مفاهیم زندگی و ویژگی‌ها و ظرائف شخصیتی ایشان در قالب داستانی مطرح شده است.
این کتاب، روایتی است از زندگی حضرت عباس(ع) که در میان دیگر آثار شجاعی به لحاظ فرم و محتوا اثری متفاوت به شمار می‌آید.
در هر فصل از این رمان رفت و برگشت‌های روایی متعددی دیده میشود که در فضای سیال داستانی، جای توصیفاتی اغلب شاعرانه را به یکدیگر میدهند و در هر موقعیت، زوایای جدیدی از مفاهیم مورد نظر نویسنده را بازگو می‌کنند.
۵۵٫ پدر، عشق، پسر/سیدمهدی شجاعی
کتابی که در آن فرازهایی از زندگی حضرت علی‌اکبر بن الحسین علیهما السلام به تصویر کشیده میشود. وقایع از زاویه‌ی اول شخص و از زبان اسب آن حضرت «عقاب» روایت میشود و مخاطب راوی در داستان، لیلی بنت ابی‌مرّه مادر گرامی حضرت علی‌اکبر (ع) است. فصول کتاب با عنوان «مجلس» نامگذاری شده و داستان متشکل از ده است که در هر مجلس، عقاب با زبانی عاطفی و دلنشین، صحنه‌ای از زندگی حضرت علی‌اکبر(ع) را روایت میکند و مجالس پایانی، به شهادت حضرتش در کربلا اختصاص دارد.
۵۶٫ آفتاب در حجاب/سیدمهدی شجاعی
آفتاب در حجاب روایتی است از زندگی حضرت زینب. از کودکی تا عاشورا تا اسارت و تا وفات. اثری که ماندگاری‌اش از حال پیداست. رمانی که به پشتوانه تحقیقات دقیق و عالمانه تاریخی و روایی، به همه زوایای پنهان و آشکار زندگی و رفتار و درونیات حضرت زینب پرداخته است.
داستان از کابوس حضرت زینب در کودکی آغاز میشود: چشم‌های اشک‌آلودت را به پیامبر دوختی، لب برچیدی و گفتی:«خواب دیدم، خواب پریشان دیدم. دیدم که طوفان به پا شده است، طوفانی که دنیا را تیره و تار کرده است. طوفانی که مرا و همه چیز را به این سو و آن سو پرت میکند، طوفانی که چشم به بنیان هستی دارد. ناگهان در آن وانفسا چشم من به درختی کهنسال افتاد و دلم به سویش پرکشید…» داستان از این کابوس که گواه رحلت پیامبر است و شهادت مادر و پدر و… آغاز میشود و در انتهای کتاب باز به همین خواب پریشان می‌رسیم: «تعبیر شد خواب کودکی‌های من پیامبر! و من اکنون با یک دنیا مصیبت و غربت تنها مانده‌ام…».
۵۷٫ از دیار حبیب/سیدمهدی شجاعی
از دیار حبیب، رمانی است کوتاه که گوشه هایی از زندگی حبیب بن مظاهر یار سالخورده ی حضرت سیدالشهدا(ع) را به تصویر می کشد؛ البته قسمت اعظم آن، به شهادت حبیب در کربلا اختصاص دارد و وصف عشق و شیدایی او به امام زمانش.
۵۸٫ فصل شیدایی لیلاها/سیدعلی شجاعی
برنده جشنواره ملی جوان ایرانی. روایت هفت راوی از حرکت حضرت حسین، از ۱۸ ذی‌الحجه خروج از مکه تا غروب عاشورا. آنها که کمتر می‌شناسیم و کمتر شنیده‌ایم از روزگارشان. زهیر بن قین، ضحاک بن عبدالله مشرفی، حر بن یزید ریاحی، عبید الله بن حر جعفی، عمرو بن قرظه انصاری، شبث بن ربعی و من. چه در کنار امام چه در مقابل. آنجا که لیلاها عاشق و مجنون می‌شوند و گاه که سنگ هم می‌گرید اما انسان کوچکترین رحم نمی‌آورد. نگاه به بعدی دیگر از عاشورا. و حرکت در لایه آسمانی مسیر عاشورا. امام می‌داند و پیش می‌رود و … و لیلاها را می‌خواند و مرزی میشود تا قیامت برای روز و شب و نور و ظلمت…
۵۹٫ مردان و رجزهایشان/سید مهدی شجاعی
کتاب مردان و رجزهایشان شامل رجزهای شهیدان کربلا در روز عاشوراست که توسط سید مهدی شجاعی جمع آوری و ترجمه شده است. علاوه بر متن و ترجمه ی رجزها، توضیحات و شرح حال مختصری هم درباره ی صاحبان رجزها آمده است. در مقدمه ی کتاب که توسط سید ابوالقاسم حسینی (ژرفا) نوشته شده، بحث رجز از دو منظر لغوی و اصطلاحی به صورت علمی تشریح شده است. در مقدمه ی این کتاب می خوانیم: معمولاً رجز خواندن در میدان جنگ، ویژه ی خاصّان و بلندرتبگان اجتماع بود و عوام نوعاً از رجزخوانی بی نصیب بودند. از افتخارات سپاه امام حسین در کربلا همین بود که از خواص و عوام، هر دو درمیدان رزم عاشورا رجزهایی روایت شده است. این از آن روست که همه ی آنچه در خواصّ یاران حضرت مایه ی افتخار شمرده می شد، وابسته ی ارزش های معنوی و شرافت روح ایشان بود و همه ی تقوامداران ولایت شعار، خواه به اصطلاح از خواص باشند و خواه از عوام، در این بهره مشترکند … اما تاریخ عاشورا روایت نکرده است که امویان یزیدی در ذکر اهداف خود به رجزی توسّل جسته باشند.
۶۰٫ قصه کربلا/مهدی قزلی
این اثر شامل ده داستان جدا از هم با موضوع واقعه عاشورا و نیز وقایع پس از آن است که با نیم‌نگاهی تاریخی به زندگی شخصیت‌های نقش‌آفرین در این واقعه در قبل از آن و نیز داستانی مستقل با موضوع قیام «مختار ثقفی» تألیف شده است.
قزلی که عناوینی مانند «امام»، «علمدار»، «پیام‌بردوباره»، «صبر»، «کوفه»، «یاران»، «دشمنان»، «اسارت»، «انتقام» و «عاشقی» را برای مجموعه خود برگزیده است، در مقدمه این مجموعه می‌نویسد: «ماجرای کربلا بیشتر به یک قصه شبیه است. قصه‌ای که واقعی است، اما باور کردنی نیست و ای کاش این فقط یک قصه بود. این مجموعه سعی دارد روایتی ساده، صریح و کامل از این قصه داشته باشد که در ده فصل منفصل متصل ارائه شده است.»
۶۱٫ راز سر به مهر/ حسین حداد
راز سر به مهر مجموعه‌ای از بیست و چهار داستان کوتاه از پانزده نویسنده است که در فاصله زمانی سی و پنج سال پیش تا سال انتشار نوشته شده‌اند. این داستان‌ها را مرحوم حسین حداد گردآوری کرده و در ابتدای هر کدام ضمن ارائه مشخصات نویسنده تحلیلی کوتاه هم بر داستان نوشته است. او در این کتاب آثاری از سید مهدی شجاعی، قیصر امین‌پور، محمدرضا بایرامی، زهرا زواریان، مجید شاه‌حسینی، داوود غفارزادگان و… ارائه کرده است. بیشتر داستان‌های این مجموعه پیش از قرار گرفتن در کنار هم به طور مجزا و یا در کنار آثاری دیگر توسط ناشران مختلف منتشر شدند اما حداد آنها را در فاصله زمانی ذکر‌شده از ادبیات عاشورایی انتخاب کرده و در کنار هم در یک مجموعه قرار داده است. ارائه مضمون عاشورا در قالب داستان امروز، تقارن جبهه‌های مقاومت در دفاع مقدس با عاشورا و نگاه تازه به مقوله و موضوع کربلا و نیز برگزیده شدن در جشنواره‌ها و همایش‌های مرتبط از جمله معیارهای انتخاب داستان‌های این مجموعه است.
